Κυβισμός
Το πρώτο κίνημα αφηρημένης τέχνης του 20ου αιώνα. Ο όρος οφείλεται στον κριτικό Λουί Βωξέλ, αλλά έχει τις ρίζες του στον Ματίς, που μιλούσε για «μικρούς κύβους» του Μπράκ. Τα χρόνια της μεγάλης του άνθησης είναι αναμφισβήτητα η περίοδος 1907-14, περίοδος κατά την οποία οι δύο μεγάλοι πρωταγωνιστές του, ο Πικάσο και ο Μπράκ, συνεργάζονταν στενά. Συνήθως θεωρείται δεδομένη η υποδιαίρεση του κινήματος σε επιμέρους περιόδους και χρησιμοποιούνται οι όροι «αναλυτικός», «ερμητικός» και «συνθετικός» κυβισμός. Καθώς ο όρος «αναλυτικός κυβισμός» είναι χωρίς αμφιβολία ανεπαρκής για την περιγραφή των επηρεασμένων από την Ιβηρική και Αφρικανική τέχνη πρώτων κυβιστικών έργων, ορισμένοι κριτικοί ονομάζουν τη φάση αυτή «προκυβιστική» ή «πρωτοκυβιστική». Από τη στιγμή που τα έργα της πρώτης αυτής φάσης αντιμετωπίζονται σαν ένα είδος πρελούδιου στον Κυβισμό, πρώτα καθαρά κυβιστικά έργα θεωρούνται εκείνα στα οποία αντικείμενα, τοπία και άνθρωποι απεικονίζονται σαν πολύπλευρα γεωμετρικά στερεά. Το ώριμο έργο του Σεζάν, που έγινε πλατιά γνωστό μετά το θάνατό του, έπαιξε ρόλο καταλύτη στην εμφάνισή της κυβιστικής ζωγραφικής. Η παραίνεσή του προς τον Εμίλ Μπερνάρ να «αποδίδουμε τη φύση με τον κύλινδρο, τη σφαίρα και τον κώνο» θεωρήθηκε από τους κυβιστές ότι δικαίωνε τους πειραματισμούς τους (ο πίνακας του Πικάσο Γυναίκα με κιθάρα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της φάσης αυτής του Κυβισμού). Στη συνέχεια, ο Μπράκ και ο Πικάσο στράφηκαν προς έναν πιο επίπεδο τύπο αφαίρεσης, σύμφωνα με τον οποίο η γενική διάταξη αποκτά μεγαλύτερη σημασία και τα αναπαριστώμενα αντικείμενα είναι σε μεγάλο βαθμό, ή και απόλυτα καμιά φορά, μη αποκρυπτογραφήσιμα («ερμητικός κυβισμός»). Σ’ αυτή την περίοδο, το χρώμα απουσιάζει εντελώς από τα έργα τους , που είναι κατά βάση μονοχρωματικά (γκρίζα, μπλε ή καφέ και άσπρα). Μόνο στην τελευταία φάση του Κυβισμού, τη λεγόμενη συνθετική λόγω του ότι η αφαίρεση συνδυάζεται με πραγματικά αντικείμενα, θα επανέλθει το χρώμα. Εκτός από τους δύο πρωταγωνιστές του, και μια σειρά άλλοι ζωγράφοι άρχισαν σύντομα να χρησιμοποιούν το κυβιστικό ιδίωμα, με αποτέλεσμα, γύρω στο 1909, ο Κυβισμός να αντικαταστήσει το Φωβισμό στην πρωτοκαθεδρία του παρισινού καλλιτεχνικού κινήματος. Οι αξιολογότεροι απ’ αυτούς υπήρξαν αναμφισβήτητα οι Γκρις και Λεζέ, ενώ θα πρέπει ακόμα να αναφερθούν και τα ονόματα ζωγράφων όπως οι Γκλεζ και Μέτσιωγκερ (που έγραψαν κι ένα βιβλίο για τον Κυβισμό), Ντεραίν, Φριέζ, Ντε λα Φρεναί, Μαρκουσίς, κ.α., καθώς και γλυπτών όπως ο Αρσιπένκο και ο Λωράνς. Οι δραστηριότητες των κυβιστών στο Παρίσι είχαν σημαντικές και μακροπρόθεσμες συνέπειες για την ευρωπαϊκή τέχνη: οδήγησαν στην εμφάνιση του Βορτισιμού στη Βρετανία, επηρέασαν αναμφισβήτητα την εξπρεσιονιστική τέχνη στη Γερμανία και αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και προηγούμενο για τα κινήματα με αφηρημένους προσανατολισμούς στη Ρωσία (Κονστρουκτιβισμός, Σουπρεματισμός) και την Ολλανδία. Στο ίδιο το Παρίσι, ο Κυβισμός εξελίχτηκε προς δύο βασικά κατευθύνσεις: α) ένα διακοσμητικό ύφος στο οποίο τα αντικείμενα αποδίδονται γεωμετρικά αλλά παραμένουν σαφώς αναγνωρίσιμα και β) τον ακόμα μεγαλύτερο εκείνο βαθμό αφαίρεσης, που εκφράζεται κυρίως με τους πίνακες του Ντελωναί, και όπου κυριαρχεί η ρυθμική επανάληψη κύκλων και λουρίδων σε διάφορα χρώματα (Ορφισμός). Ο Κυβισμός συνέχισε για αρκετά χρόνια να επηρεάζει αποφασιστικά την τέχνη του 20ου αιώνα. Το 1918, οι Λε Κορμπυζιέ και Οζαφράν προσπάθησαν να προωθήσουν την επάνοδο σ’ έναν απλούστερο, αποκαθαρμένο Κυβισμό (Πουρισμός). Ήδη ωστόσο από το 1920, οι κυβιστικές αρχές είχαν εξελιχτεί σε αναπόσπαστο μέρος του γενικότερου καλλιτεχνικού λεξιλογίου και δεν μπορούσε κανείς να τους επιβάλει τόσο περιορισμένους στόχους. Οι κυβιστικές ιδέες και τεχνικές, και ιδίως το κολάζ που επινοήθηκε κατά τη συνθετική περίοδο του κινήματος, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα ευρύτατα.